W obrębie województwa kujawsko-pomorskiego znajdują się terytoria, których dzieje na przestrzeni wieków były odmienne. Ziemie wchodzące w skład regionu różnią się cechami etnicznymi, gospodarczymi i społecznymi. Trzon dzisiejszego województwa stanowią historyczne Kujawy. Obok nich - część ziemi chełmińskiej, ziemia dobrzyńska oraz północno-wschodnia Wielkopolska. W X-XII w. ziemie te należały do państwa pierwszych Piastów. Zarówno pod względem gospodarczym, jak i strategicznym - najistotniejsze były Kujawy, które miały skutecznie umacniać polską władzę nad dolną Wisłą.
XIII stulecie
zaznaczyło przybycie na te ziemie Zakonu Rycerskiego Najświętszej Marii Panny, któremu książę Konrad Mazowiecki powierzył chrystianizację Prus. Krzyżacy uniezależnili się na przydzielonej im ziemi chełmińskiej. W niedługim czasie na tych terenach wyrosły warowne zamki, których ruiny do dziś możemy podziwiać, m.in. w Toruniu, Chełmnie, Brodnicy, Radzyniu Chełmińskim, Kowalewie Pomorskim, Grudziądzu. Stały się one siedzibami lokalnego przedstawicielstwa władzy państwowej; pełniły zarazem funkcje obronne. Obok nich zaczęły rozwijać się liczne osady. Zakon NMP, pomimo oporu ostatnich królewskich Piastów, dokonał aneksji Pomorza Nadwiślańskiego, tworząc tym samym, przez okres dwóch wieków, nowe struktury państwowe. Właśnie w owym czasie powstało tu kilka miast na prawie chełmińskim.
Ziemia chełmińska pozostała we władaniu Krzyżaków aż do roku 1466, kiedy na mocy traktatu toruńskiego, kończącego wojnę 13-letnią, powróciła w granice państwa polskiego.
Inaczej kształtowały się losy północnej Wielkopolski i Kujaw, zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego. Region kujawski uległ podziałowi pomiędzy księstwa inowrocławskie i brzeskie. Na północy powstały trzy dzielnice piastowskie: inowrocławska, bydgosko-wyszogrodzka i gniewkowska. Taki stan trwał do roku 1343.
W obrębie państwa polskiego
Prusy Królewskie z szeroką autonomią, z własnym sejmikiem generalnym, podzielono na trzy województwa: chełmińskie, pomorskie i malborskie. Dzięki rozległym przywilejom wzrosła rola Torunia jako ważnego ośrodka handlowego (10 tys. mieszkańców). Grudziądz uzyskał status siedziby parlamentu prowincjonalnego. W starostwie w Brodnicy rezydowała Anna Wazówna.
Wśród około 30 miast regionu dużą rolę zaczęła odgrywać Bydgoszcz (5 tys. mieszkańców) i biskupi Włocławek (2 tys. mieszkańców). Niemałą pozycję gospodarczą utrzymywał również Inowrocław. Okres prosperity zahamowały wojny szwedzkie w II poł. XVII w. Najazdy szwedzkie przyniosły całemu państwu polskiemu zniszczenia gospodarcze i upadek znaczenia politycznego.
Czas obcego panowania
Prusy uzyskały część ziemi dobrzyńskiej. Dokonały aneksji Krajny, części Pałuk i Kujaw z Inowrocławiem i Kruszwicą. W II rozbiorze pod władzą Prus znalazła się też część Wielkopolski, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. W wyniku zwycięstwa Napoleona w 1807 r. powstało na tych ziemiach Księstwo Warszawskie, namiastka państwa polskiego. W jego skład weszła część ziemi chełmińskiej oraz Kujawy z Bydgoszczą. Niestety, klęska wojsk francuskich przesądziła na przeszło 100 lat o losach tego regionu, który - na podstawie postanowień kongresu wiedeńskiego - w roku 1815 został ponownie wcielony do obcych organizmów państwowych.
Część Pomorza Nadwiślańskiego, Wielkopolski i zachodnich Kujaw włączono do państwa pruskiego. Część wschodnich Kujaw z Włocławkiem i ziemią dobrzyńską stała się częścią zaboru rosyjskiego.
Po I wojnie światowej
całe terytorium dzisiejszego województwa znalazło się w granicach odrodzonego państwa polskiego. Większość Krajny i Kujawy Zachodnie z Bydgoszczą i Inowrocławiem należały do województwa poznańskiego. Rozległe województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu uzyskało eksponowaną i prestiżową pozycję, m.in. ze względu na dostęp do skrawka polskiego wybrzeża oraz odbywający się na jego terenie ruch tranzytowy między Rzeszą Niemiecką a jej wschodniopruską enklawą. W roku 1938 nastąpiło poszerzenie tego województwa o północne i wschodnie części Wielkopolski. Z województwa warszawskiego przyłączono Kujawy.
Czas powojenny 1945 rok
przyniósł duże zmiany w układzie administracyjnym. W lutym 1945 r. nastąpiło reaktywowanie województwa pomorskiego. Już w marcu jego stolica została przeniesiona do Bydgoszczy. Objęło ono południowe obszary Pomorza, ziemię chełmińską i michałowską, Krajnę, Kujawy z Inowrocławiem i Włocławkiem. W roku 1950 dołączono powiat żniński i mogileński. Rok 1975 to czas kolejnych zmian. Efektem wielkiej reformy administracyjnej było usamodzielnienie się województwa toruńskiego i włocławskiego. Pierwsze z nich obejmowało ziemię chełmińską i michałowską oraz północną ziemię dobrzyńską. Większość ziemi dobrzyńskiej i Kujawy stanowiły województwo włocławskie. Stan ten trwał do końca roku 1998. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej, tym razem oddającej duże kompetencje samorządom terytorialnym, powstały w Polsce duże regiony. Po trwających klika miesięcy rozmowach polityków, samorządowców i przedstawicieli lokalnych elit, na mapie Polski zaistniało województwo kujawsko-pomorskie, z siedzibą Wojewody w Bydgoszczy i Sejmikiem Wojewódzkim w Toruniu.
W obrębie województwa kujawsko-pomorskiego znajdują się terytoria, których dzieje na przestrzeni wieków były odmienne. Ziemie wchodzące w skład regionu różnią się cechami etnicznymi, gospodarczymi i społecznymi. Trzon dzisiejszego województwa stanowią historyczne Kujawy. Obok nich - część ziemi chełmińskiej, ziemia dobrzyńska oraz północno-wschodnia Wielkopolska. W X-XII w. ziemie te należały do państwa pierwszych Piastów. Zarówno pod względem gospodarczym, jak i strategicznym - najistotniejsze były Kujawy, które miały skutecznie umacniać polską władzę nad dolną Wisłą.
XIII stulecie
zaznaczyło przybycie na te ziemie Zakonu Rycerskiego Najświętszej Marii Panny, któremu książę Konrad Mazowiecki powierzył chrystianizację Prus. Krzyżacy uniezależnili się na przydzielonej im ziemi chełmińskiej. W niedługim czasie na tych terenach wyrosły warowne zamki, których ruiny do dziś możemy podziwiać, m.in. w Toruniu, Chełmnie, Brodnicy, Radzyniu Chełmińskim, Kowalewie Pomorskim, Grudziądzu. Stały się one siedzibami lokalnego przedstawicielstwa władzy państwowej; pełniły zarazem funkcje obronne. Obok nich zaczęły rozwijać się liczne osady. Zakon NMP, pomimo oporu ostatnich królewskich Piastów, dokonał aneksji Pomorza Nadwiślańskiego, tworząc tym samym, przez okres dwóch wieków, nowe struktury państwowe. Właśnie w owym czasie powstało tu kilka miast na prawie chełmińskim.
Ziemia chełmińska pozostała we władaniu Krzyżaków aż do roku 1466, kiedy na mocy traktatu toruńskiego, kończącego wojnę 13-letnią, powróciła w granice państwa polskiego.
Inaczej kształtowały się losy północnej Wielkopolski i Kujaw, zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego. Region kujawski uległ podziałowi pomiędzy księstwa inowrocławskie i brzeskie. Na północy powstały trzy dzielnice piastowskie: inowrocławska, bydgosko-wyszogrodzka i gniewkowska. Taki stan trwał do roku 1343.
W obrębie państwa polskiego
Prusy Królewskie z szeroką autonomią, z własnym sejmikiem generalnym, podzielono na trzy województwa: chełmińskie, pomorskie i malborskie. Dzięki rozległym przywilejom wzrosła rola Torunia jako ważnego ośrodka handlowego (10 tys. mieszkańców). Grudziądz uzyskał status siedziby parlamentu prowincjonalnego. W starostwie w Brodnicy rezydowała Anna Wazówna.
Wśród około 30 miast regionu dużą rolę zaczęła odgrywać Bydgoszcz (5 tys. mieszkańców) i biskupi Włocławek (2 tys. mieszkańców). Niemałą pozycję gospodarczą utrzymywał również Inowrocław. Okres prosperity zahamowały wojny szwedzkie w II poł. XVII w. Najazdy szwedzkie przyniosły całemu państwu polskiemu zniszczenia gospodarcze i upadek znaczenia politycznego.
Czas obcego panowania
Prusy uzyskały część ziemi dobrzyńskiej. Dokonały aneksji Krajny, części Pałuk i Kujaw z Inowrocławiem i Kruszwicą. W II rozbiorze pod władzą Prus znalazła się też część Wielkopolski, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. W wyniku zwycięstwa Napoleona w 1807 r. powstało na tych ziemiach Księstwo Warszawskie, namiastka państwa polskiego. W jego skład weszła część ziemi chełmińskiej oraz Kujawy z Bydgoszczą. Niestety, klęska wojsk francuskich przesądziła na przeszło 100 lat o losach tego regionu, który - na podstawie postanowień kongresu wiedeńskiego - w roku 1815 został ponownie wcielony do obcych organizmów państwowych.
Część Pomorza Nadwiślańskiego, Wielkopolski i zachodnich Kujaw włączono do państwa pruskiego. Część wschodnich Kujaw z Włocławkiem i ziemią dobrzyńską stała się częścią zaboru rosyjskiego.
Po I wojnie światowej
całe terytorium dzisiejszego województwa znalazło się w granicach odrodzonego państwa polskiego. Większość Krajny i Kujawy Zachodnie z Bydgoszczą i Inowrocławiem należały do województwa poznańskiego. Rozległe województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu uzyskało eksponowaną i prestiżową pozycję, m.in. ze względu na dostęp do skrawka polskiego wybrzeża oraz odbywający się na jego terenie ruch tranzytowy między Rzeszą Niemiecką a jej wschodniopruską enklawą. W roku 1938 nastąpiło poszerzenie tego województwa o północne i wschodnie części Wielkopolski. Z województwa warszawskiego przyłączono Kujawy.
Czas powojenny 1945 rok
przyniósł duże zmiany w układzie administracyjnym. W lutym 1945 r. nastąpiło reaktywowanie województwa pomorskiego. Już w marcu jego stolica została przeniesiona do Bydgoszczy. Objęło ono południowe obszary Pomorza, ziemię chełmińską i michałowską, Krajnę, Kujawy z Inowrocławiem i Włocławkiem. W roku 1950 dołączono powiat żniński i mogileński. Rok 1975 to czas kolejnych zmian. Efektem wielkiej reformy administracyjnej było usamodzielnienie się województwa toruńskiego i włocławskiego. Pierwsze z nich obejmowało ziemię chełmińską i michałowską oraz północną ziemię dobrzyńską. Większość ziemi dobrzyńskiej i Kujawy stanowiły województwo włocławskie. Stan ten trwał do końca roku 1998. W wyniku kolejnej reformy administracyjnej, tym razem oddającej duże kompetencje samorządom terytorialnym, powstały w Polsce duże regiony. Po trwających klika miesięcy rozmowach polityków, samorządowców i przedstawicieli lokalnych elit, na mapie Polski zaistniało województwo kujawsko-pomorskie, z siedzibą Wojewody w Bydgoszczy i Sejmikiem Wojewódzkim w Toruniu.